Rás 2 / Síðdegisútvarpið – 6. mars. – Árni Guðmundsson um málefni ÁTVR
Síðustu tvo daga höfum við fjallað um flutning vínbúðarinnar á Akureyri úr miðbænum í norðurhluta bæjarins og höfum bæði heyrt í aðstoðarforstjóra ÁTVR sem sagði flutninginn hafa verið nauðsynlega ákvörðun fyrirtækisins því ekki fannst annað hentungra rými í miðbænum. Við heyrðum líka í kaupmanni í miðbænum á Akureyri og bæjarstjóranum sem höfðu af þessu nokkrar áhyggjur og við fengum líka skoðanir hlustenda. Í gær hringdum við í Vilhjálm Árnason þingmann Sjálfstæðiflokksins sem vildi meina að staðsetning nýrra vínbúða ráðist sannarlega ekki af lýðheilsusjónarmiðum.
Árni Guðmundsson félagsuppeldisfræðingur og formaður foreldrasamtaka gegn áfengisauglýsingum var á línunni (tengill í mynd)
…smætta, niðra og gera lítið úr fólki
Í grein sem formaður Foreldrasamtaka gegn áfengisauglýsingum ritaði í Vísi 1. mars segir m.a. “Þeir sem hafa farið fremstir í að breiða skipulega út að þessi netsala sé lögleg haga áróðri sínum með svipuðum hætti og tóbaksiðnaðurinn gerði og gerir, hafna gagnreyndri þekkingu, gefa ekkert fyrir vísindi og fresta þess að stýra umræðunni í kraft fjármagns og áhrifa.” ( https://www.visir.is/…/202526…/jon-og-felagar-eru-farnir ) Miðað við grein forstjóra í áfengisbransanum, sem birtist 3. mars, “Af hverju lýgur Alma” þá mætti bæta við smætta, niðra og gera lítið úr fólki sem stendur í vegi fyrir ítrustu sérhagsmunum viðkomandi. Sorglegt fyrst og fremst og undarlegt ef viðkomandi telji svona rugl vera sér til framdráttar.
Vernd barna og lýðheilsa í fyrsta sæti – Ráðherra heilbrigðismála afar skýr varðandi áfengisstefnu
Heilbrigðisráðherra var í viðtali á Rás 2 í morgun. Þar varaði hún eindregið við breytingum á sölufyrirkomulagi áfengis hérlendis sem væri einn af grunnþáttum þess hve vel hefur tekist í forvörnum, ekki síst hvað varðar börn . Áfengisneysla á Norðurlöndum að Danmörku undanskilinni sýndi í raun mikilvægi þess fyrirkomulags sem viðkomandi þjóðir búa við. Ráðherra vitnaði í þeim efnum m.a. til nýlegrar skýrslu Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar WHO og varaði eindregið við að markaðsöflum væri falin forráð í þessum efnum. Þar helgist markmið fyrst og fremst af viðskiptasjónarmiðum með tilheyrandi auglýsingum og markaðssókn, sem gengur út á að ná sem mestri sölu og eigin ágóða með öllum tiltækum ráðum.
Verum hagsýn í ríkisrekstri – sparnaðarráð frá breiðfylkingu heilbrigðisstétta, forvarnarsamtaka ofl. í samráðsgátt 21. janúar 2025.
Að gefnu tilefni leggja
Félag íslenskra hjúkrunarfræðinga,
Félag lýðheilsufræðinga,
Ljósmæðrafélag Íslands,
Læknafélag Íslands,
Sálfræðingafélag Íslands,
Sjúkraliðafélag Íslands,
Félagsráðgjafafélag Íslands,
Lyfjafræðingafélag Íslands,
Iðjuþjálfafélag Íslands,
Þroskaþjálfafélag Íslands,
Félag áfengis- og vímuefnaráðgjafa,
SÁÁ,
Fræðsla og forvarnir-félag áhugafólks um forvarnir og heilsueflingu,
Foreldrasamtök gegn áfengisauglýsingum,
IOGT á Íslandi og
SAFF-Samstarf félagasamtaka í forvörnum,
sameiginlega fram eftirfarandi sparnaðarráð í samráðsgátt:
Þann 26. ágúst sl. komu ofangreind félög heilbrigðisstétta, forvarnarsamtaka og fleiri á framfæri
áskorun til yfirvalda um að bregðast við yfirstandandi lýðheilsuógn vegna stóraukinnar netsölu
áfengis. Í henni kom m.a. fram:
” Í samþykktri stefnu Alþingis um lýðheilsustefnu til ársins 2030 segir að Íslendingar verði
meðal fremstu þjóða í lýðheilsustarfi sem byggist á bestu vísindaþekkingu og reynslu og að
stjórnvöld skuli hafa lýðheilsu að leiðarljósi við alla áætlanagerð og stefnumótun. Í lögum um
verslun með áfengi og tóbak segir að starfrækja skuli ÁTVR og að markmið laganna sé að
skilgreina umgjörð um smásölu áfengis og heildsölu tóbaks sem byggist á bættri lýðheilsu og
samfélagslegri ábyrgð, að takmarka og stýra aðgengi að áfengi og tóbaki og draga þannig úr
skaðlegum áhrifum áfengis- og tóbaksneyslu, og að vernda ungt fólk gegn neyslu áfengis og
tóbaks og takmarka framboð á óæskilegum vörum.”
Félögin skora á yfirvöld að hvika í engu frá samþykktri lýðheilsustefnu til ársins 2030 og
markmiðum gildandi laga um einkasölu ÁTVR á áfengi.
Ofangreindir aðilar vilja, að gefnu tilefni, koma því á framfæri að samfélagslegur kostnaður af
áfengisneyslu er mikill. Felst hann m.a. í kostnaði vegna heilbrigðis- og félagsþjónustu, í löggæslu og
réttargæslukerfi, vegna eigna- og líkamstjóns og í minni framleiðni samfélagsins m.a. vegna dauðsfalla og vinnutaps. Kostnaður og önnur áhrif falla þannig á neytendur, aðstandendur þeirra og samfélagið í heild. Sjá má staðreyndir um áhrif áfengisneyslu á vef Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/alcohol
Þá er vakin athygli á því að í bréfi WHO til heilbrigðisyfirvalda á Íslandi þann 18. júlí 2023 er tilgreint
að evrópska áætlunin um aðgerðir vegna áfengis 2022-2025, sem samþykkt var einróma af öllum 53
aðildarríkjum árið 2022, hvetur aðildarríkin til að forgangsraða aðgerðum til að stjórna framboði
áfengis, þar á meðal að huga að því að taka upp ríkisreknar áfengissölur (including considering the
provision of state-operated alcohol outlets).
Eins og Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin hefur undirstrikað þá hefur áfengisiðnaðurinn mikla
hagsmuni af því að selja áfengi til að hagnast. Áfengisiðnaðurinn beitir sömu aðferðum og
tóbaksiðnaðurinn til að koma í veg fyrir eða tefja fyrir reglusetningu stjórnvalda og grafa undan góðri
opinberri stefnu. Í nýju skjal frá WHO (nóvember 2024) Empowering public health advocates to
navigate alcohol policy challenges – alcohol policy playbook eru teknar saman þær fullyrðingar sem
áfengisiðnaðurinn styðst við í sínum málflutningi og gagnrök lýðheilsufólks og stofnana.
Þar segir í formála (bls. VI); Áfengisiðnaðurinn heldur röngum upplýsingum á lofti sem hafa haft
skaðleg áhrif á þekkingu og vitund almennings. Innan við þriðji hver Evrópubúi veit að áfengisneysla
eykur hættu á krabbameini og aðeins 20% kvenna hafa nauðsynlegar upplýsingar til að geta tekið
upplýst val um áfengisneyslu. Viðskiptahagsmunir atvinnugreina eins og áfengis- og tóbaksiðnaðarins
rekast stöðugt á lýðheilsumarkmið, en við verðum að hefja okkur yfir þær áskoranir. Eins og
undirstrikað er í nýlegri skýrslu WHO/EURO um viðskiptaákvarðanir vegna langvinnra sjúkdóma, þá
beita atvinnugreinar háþróuðum aðferðum til að móta skynjun almennings, hafa áhrif á
fjölmiðlaumfjöllun, og jafnvel stöðva pólitísk ferli. Þetta undirstrikar nauðsyn þess að
stefnumótendur, heilbrigðisyfirvöld og talsmenn lýðheilsu fái þau tæki sem þeir þurfa til að fletta
ofan af og eyða þessum skaðlegu og röngu upplýsingum.
„Misinformation perpetuated by the alcohol industry has contributed to a dangerous gap in
public awareness; fewer than one in three Europeans know that alcohol increases cancer
risk, and just 20% of women have the information necessary to make informed choices
about alcohol consumption. The commercial interests of industries like alcohol and tobacco
persistently clash with public health objectives, but we must rise above these challenges. As
highlighted in the recent WHO/EURO report on the commercial determinants of
noncommunicable diseases, industries employ sophisticated tactics to shape public
perception, influence media narratives, and even capture political processes. This
underscores the urgency of equipping policymakers, health authorities, and advocates with
the tools they need to expose and dismantle these harmful narratives.“
Í sömu skýrslu kemur fram í kafla 1.3.1 (bls.13) að áætlaður samfélagslegur kostnaður áfengisneyslu
ef allt er tekið saman nemi um 2.6% af vergri landsframleiðslu (VLF).
„There is a substantial and growing body of literature estimating the economic costs to
society that are caused by alcohol use. For example, a 2021 PROSPERO-registered systematic
review and analysis identified 29 studies focused on the estimation of alcohol’s social cost
(73). An analysis aggregating these identified studies from 29 primarily high-income
countries showed that, if all harms caused by alcohol were included, the social cost of
alcohol use expressed as a percentage of national gross domestic product (GDP) was 2.6%.“
Verg landsframleiðsla (VLF) á Íslandi var 4.321 milljarður árið 2023. Því má ætla að samfélagslegur
kostnaður af áfengisneyslu hafi verið rúmir 112 milljarðar króna á Íslandi árið 2023 út frá gögnum
WHO. Nákvæm uppreiknuð upphæð er 112.346.000.000. kr.
Samkvæmt úttekt frá desember 2018 er talið að með því að færa áfengissölu frá Systembolaget,
ríkissölunni í Svíþjóð, til einkaaðila myndi áfengisneysla þar aukast verulega. Ef salan væri færð til
einkarekinna sérverslana mætti gera ráð fyrir því að áfengisneysla ykist um 20,00% á hvern
einstakling. Ef salan væri færð inn í matvöruverslanir ykist áfengisneyslan um 31,2% á hvern
einstakling. Fyrirkomulag áfengissölu hefur verið mjög svipað hjá Systembolaget í Svíþjóð og hjá
ÁTVR á Íslandi og því mætti gera ráð fyrir að sambærileg neysluaukning yrði hér ef einkaaðilar tækju
yfir áfengissölu á Íslandi.
Allar rannsóknir sýna að áfengisneysla hefur neikvæð áhrif á lýðheilsu og mikinn samfélagslegan
kostnaði í för með sér. Þær sýna einnig að öll aukning í sölu áfengis, m.a. vegna aukins aðgengis að
áfengi, veldur tilheyrandi aukningu á áfengistengdum skaða og samfélagslegum kostnaði.
Það felst því mikill sparnaður í því að hvika í engu frá samþykktri lýðheilsustefnu til ársins 2030 og
markmiðum gildandi laga um einkasölu ÁTVR á áfengi.
Sá sparnaður hleypur á milljörðum króna á ári.
Aðferðir áfengisiðnaðarins til að hafa áhrif á opnibera lýðheilsustefnu
Athyglisverður fyrirlestur Mark Petticrew.
feb 14
Lýðheilsa og áfengi
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/lydheilsa-og-afengi/
jan 07
Kærir sig
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/kaerir-sig/
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/ef-thingflokksformadurinn-taeki-nidur-frjalshyggjugleraugun/
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/753-2/
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/synum-hug-okkar-i-verki/
júl 12
Smásala áfengis á Íslandi í gegnum vefsíðu/app eru ekki erlend (net)viðskipti
Verslun með áfengi er ekki einkamál áfengisiðnaðarins og áfengisstefnu í samfélaginu er ekki hægt að byggja á þeim forsendum. Almannahagsmunir, velferðar- og lýðheilsusjónarmið eru mun mikilvægari en einkahagsmunir. Áfengisiðnaðurinn hefur ekkert umboð til breytinga en fer sínu fram að virðist átölulaust? Lýðheilsumat eða nokkur önnur úttekt á afleiðingum breytinga á ríkjandi áfengisstefnu eru ekki fyrir hendi? Á sviði framkvæmda í samfélaginu er vart velt við steini nema fyrir liggi umhverfismat?
Í fjölda ára hefur verið heimilt að flytja inn áfengi til eigin nota og það löngu áður en að netið kom til sögunar. Áhugafólk hefur gjarnan nýtt sér þessa leið og lagalega er engin ágreiningur um þetta fyrirkomulag. Fólk getur keypt áfengi til eign nota erlendis, flutt hingað hvort sem það tekur það með sér sem ferðalangar eða flytur inn með öðrum aðferðum og greiðir viðkomandi gjöld af vörunni.
Þetta á ekkert skylt við smásölu áfengis nokkurra fyrirtækja hérlendis sem með röngu telja sig „erlendar“ netverslanir. Það er sorglegt að fjármálaráðherra hafi beitt sér gegn því að máli af þessum toga, sem vísað frá héraðsdómi af tæknilegum ástæðum (byggt á áliti eins dómara), væri áfrýjað til æðra dómstigs? Hér að neðan er tilvísun í reifun málsins sem sýnir í hnotskurn smásölu einkaaðila. (Leturbreytingar eru okkar þar sem hvorki nöfn né fyrirtæki skipta máli, efnisatriðin kjarna málið)
„Samkvæmt því sem fram kemur í stefnu fékk stefndi, BBBBB, persónulega, skráð virðisaukaskattsnúmerið xxxxxxx þann xx. xxxx 20xx vegna atvinnurekstrar einstaklings, og sé það virðisaukaskattsnúmer gefið upp fyrir smásölu áfengis í vefverslun á vefslóðinni www.AAA.is.
Kveður stefnandi að stefndi, BBBBB, hafi hins vegar hvorki leyfi til innflutnings áfengis né heildsölu. Enn fremur segir í stefnu að hið stefnda félag, AAA ehf., sé handhafi tímabundins starfsleyfis til áfengisinnflutnings og að stefndi, BBBBB, sé skráður ábyrgðarmaður leyfishafa. Skráð starfsemi stefnda, AAA ehf., sé heildverslun með drykkjarvörur og smásala á drykkjarvörum í sérverslunum. Stefndi, BBBBB, sé 100% eigandi, stefnda, AAA ehf., og eini stjórnarmaður þess.
Stefnandi byggir á því að stefndi, AAA ehf., virðist vera innflytjandi áfengis sem selt sé í smásölu í vefverslun á vefslóðinni www.AAA.is . Áfengi sé jafnframt afgreitt af lager á skráðu heimilisfangi stefnda, AAA ehf. Stefnandi kveður stefnda, AAA ERLENDIS vera félag skráð í XXlandi og að það sé í fullri eigu stefnda, BBBBB, sem jafnframt sé skráður forráðamaður þess. Stefndi, AAA ERLENDIS, sé með skráða kennitölu hérlendis, kt. xxxxxx- xxxx, sem gefin sé upp fyrir smásölu áfengis í vefverslun á vefslóðinni www.AAA.is. Þá sé stefndi, AAA ERLENDIS, skráð fyrir fyrrgreindu léni í rétthafaskrá ISNIC. Reikningar hafi verið gefnir út í nafni AAA ERLENDIS vegna viðskipta við vefverslunina. Stefndi AAA ERLENDIS hafi þó hvorki leyfi til innflutnings áfengis til Íslands né heildsölu þess.
Fram kemur í málavaxtalýsingu í stefnu að þrátt fyrir einkarétt stefnanda hafi stefndu hafið smásölu áfengis í vefverslun á vefslóðinni www.AAA.is í xxxx 20xx, þar sem neytendum sé boðið áfengi til sölu beint af innlendum lager. Á heimasíðu vefverslunarinnar komi fram að allar vörur sem boðnar séu til sölu í vefversluninni séu á lager á Íslandi og tilbúnar til afgreiðslu samdægurs eða í síðasta lagi næsta virka dag.
Stefnandi kveðst hafa hvoru tveggja kært starfsemi stefndu til lögreglu, sem og tilkynnt Skattinum um meint brot stefndu á skatta – og tollalögum en ekki verði séð að yfirvöld hafi brugðist við erindum hans. Þá hafi stefnandi gert leyfisveitanda, sýslumanninum á höfuðborgarsvæðinu, grein fyrir meintum brotum stefnda, AAA ehf., á skilyrðum innflutningsleyfis hans og mun sýslumaður hafa sent erindi hans til lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu sem eftirlitsaðila með framkvæmd leyfisins. Stefnandi telur stefndu með háttsemi sinni brjóta gegn lögvörðum einkarétti stefnanda og valda honum tjóni. Sé honum því nauðugur sá kostur að höfða þetta mál.
Stefnandi telur alla stefndu eiga þátt í ólögmætri smásölu áfengis, sem farifram í vefverslun á íslensku vefslóðinni www.AAA.is. Það sé þó stefndi, BBBBB, sem haldi um alla þræði, sem 100% eigandi hinna stefndu félaga og skráður forsvarsmaður þeirra beggja. Stefnandi byggir á því að ekki geti skipt máli þótt erlent félag sé skráð fyrir léni vefverslunarinnar www.AAA.is þar sem vörurnar séu boðnar til sölu eða hvort einhvers konar reikningar séu gefnir út í nafni stefnda, AAA ERLENDIS. Telur stefnandi augljóst að um smásölu stefndu innanlands sé að ræða, sem brjóti gegn einkarétti stefnanda, hvort sem það telst vera erlendur eða innlendur aðili sem raunverulega býður vöruna til sölu, samþykkir pöntun, tekur á móti greiðslu eðaafhendir áfengið.
Innflutningsleyfi stefnda, AAA efh., veiti honum heimild til þess að selja eða afhenda áfengi til þeirra sem leyfi hafa til að framleiða, selja eða veita áfengi í atvinnuskyni, sbr. 2. mgr. 8. gr. laga nr. 75/1998. Stefnda sé jafnframt heimilt að selja eða afhenda fyrirtækjum áfengi til iðnaðarnota, sem og að selja eða afhenda innflutt áfengi þeim sem njóta úrlendisréttar og í tollfrjálsar forðageymslur eða verslanir. Ákvæðið sé tæmandi en þar sé jafnframt tiltekið að innflutningsleyfi veiti leyfishafa ekki heimild til að selja áfengi í smásölu.
Þá segir í stefnu að á stefnda, BBBBB, hafi verið að skilja að sala stefnda, AAA ehf., til stefnda, AAA ERLENDIS, félli undir h-lið 1. mgr. 5. gr. reglugerðar nr. 828/2005 um framleiðslu, innflutning og heildsölu áfengis í atvinnuskyni um að innflutningsleyfishafa sé heimilt að selja og afhenda áfengi til „sölu úr landi“. Ekki sé hins vegar að sjá að áfengið sé flutt úr landi eftir að stefndi, AAA efh. hafi flutt það inn, áður en það sé selt í vefversluninni, enda sé ljóst að stefndi, AAA ERLENDIS, þyrfti þá að flytja áfengið til landsins að nýju og greiða skatta og skyldur af innflutningnum. Til þess hafi hann ekki leyfi og hið sama eigi við um stefnda, BBBBB.
Hvorugur þeirra teljist til þeirra aðila sem framangreint ákvæði áfengislaga heimili handhöfum áfengisinnflutningsleyfis að eiga viðskipti við. Þrátt fyrir þetta virðist áfengið sem stefndi, AAA ehf., hafi flutt inn á grundvelli starfsleyfis síns með einhverjum hætti skipta um hendur áður en það sé selt í smásölu hérlendis, en virðisaukaskattur af þeim viðskiptum virðist innheimtur í nafni stefnda, BBBBB, og stefndi, AAA ERLENDIS, er sagður annast smásöluna. Stefnandi byggir á því að þáttur stefnda, AAA efh. í smásölu á áfengi í vefverslun á vefslóðinni www.AAA.is, hvort tveggja til einstaklinga og fyrirtækja, falli utan við framangreinda heimild leyfishafa og sé þannig ólögmætur.“
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/smasala-afengis-a-islandi-i-gegnum-vefsidu-app-eru-ekki-erlend-netvidskipti/
