Athyglisverður fyrirlestur Mark Petticrew.
Rás 2 / Síðdegisútvarpið – 6. mars. – Árni Guðmundsson um málefni ÁTVR
Síðustu tvo daga höfum við fjallað um flutning vínbúðarinnar á Akureyri úr miðbænum í norðurhluta bæjarins og höfum bæði heyrt í aðstoðarforstjóra ÁTVR sem sagði flutninginn hafa verið nauðsynlega ákvörðun fyrirtækisins því ekki fannst annað hentungra rými í miðbænum. Við heyrðum líka í kaupmanni í miðbænum á Akureyri og bæjarstjóranum sem höfðu af þessu nokkrar áhyggjur og við fengum líka skoðanir hlustenda. Í gær hringdum við í Vilhjálm Árnason þingmann Sjálfstæðiflokksins sem vildi meina að staðsetning nýrra vínbúða ráðist sannarlega ekki af lýðheilsusjónarmiðum.
Árni Guðmundsson félagsuppeldisfræðingur og formaður foreldrasamtaka gegn áfengisauglýsingum var á línunni (tengill í mynd)
…smætta, niðra og gera lítið úr fólki
Í grein sem formaður Foreldrasamtaka gegn áfengisauglýsingum ritaði í Vísi 1. mars segir m.a. “Þeir sem hafa farið fremstir í að breiða skipulega út að þessi netsala sé lögleg haga áróðri sínum með svipuðum hætti og tóbaksiðnaðurinn gerði og gerir, hafna gagnreyndri þekkingu, gefa ekkert fyrir vísindi og fresta þess að stýra umræðunni í kraft fjármagns og áhrifa.” ( https://www.visir.is/…/202526…/jon-og-felagar-eru-farnir ) Miðað við grein forstjóra í áfengisbransanum, sem birtist 3. mars, “Af hverju lýgur Alma” þá mætti bæta við smætta, niðra og gera lítið úr fólki sem stendur í vegi fyrir ítrustu sérhagsmunum viðkomandi. Sorglegt fyrst og fremst og undarlegt ef viðkomandi telji svona rugl vera sér til framdráttar.
Vernd barna og lýðheilsa í fyrsta sæti – Ráðherra heilbrigðismála afar skýr varðandi áfengisstefnu
Heilbrigðisráðherra var í viðtali á Rás 2 í morgun. Þar varaði hún eindregið við breytingum á sölufyrirkomulagi áfengis hérlendis sem væri einn af grunnþáttum þess hve vel hefur tekist í forvörnum, ekki síst hvað varðar börn . Áfengisneysla á Norðurlöndum að Danmörku undanskilinni sýndi í raun mikilvægi þess fyrirkomulags sem viðkomandi þjóðir búa við. Ráðherra vitnaði í þeim efnum m.a. til nýlegrar skýrslu Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar WHO og varaði eindregið við að markaðsöflum væri falin forráð í þessum efnum. Þar helgist markmið fyrst og fremst af viðskiptasjónarmiðum með tilheyrandi auglýsingum og markaðssókn, sem gengur út á að ná sem mestri sölu og eigin ágóða með öllum tiltækum ráðum.
Verum hagsýn í ríkisrekstri – sparnaðarráð frá breiðfylkingu heilbrigðisstétta, forvarnarsamtaka ofl. í samráðsgátt 21. janúar 2025.
Að gefnu tilefni leggja
Félag íslenskra hjúkrunarfræðinga,
Félag lýðheilsufræðinga,
Ljósmæðrafélag Íslands,
Læknafélag Íslands,
Sálfræðingafélag Íslands,
Sjúkraliðafélag Íslands,
Félagsráðgjafafélag Íslands,
Lyfjafræðingafélag Íslands,
Iðjuþjálfafélag Íslands,
Þroskaþjálfafélag Íslands,
Félag áfengis- og vímuefnaráðgjafa,
SÁÁ,
Fræðsla og forvarnir-félag áhugafólks um forvarnir og heilsueflingu,
Foreldrasamtök gegn áfengisauglýsingum,
IOGT á Íslandi og
SAFF-Samstarf félagasamtaka í forvörnum,
sameiginlega fram eftirfarandi sparnaðarráð í samráðsgátt:
Þann 26. ágúst sl. komu ofangreind félög heilbrigðisstétta, forvarnarsamtaka og fleiri á framfæri
áskorun til yfirvalda um að bregðast við yfirstandandi lýðheilsuógn vegna stóraukinnar netsölu
áfengis. Í henni kom m.a. fram:
” Í samþykktri stefnu Alþingis um lýðheilsustefnu til ársins 2030 segir að Íslendingar verði
meðal fremstu þjóða í lýðheilsustarfi sem byggist á bestu vísindaþekkingu og reynslu og að
stjórnvöld skuli hafa lýðheilsu að leiðarljósi við alla áætlanagerð og stefnumótun. Í lögum um
verslun með áfengi og tóbak segir að starfrækja skuli ÁTVR og að markmið laganna sé að
skilgreina umgjörð um smásölu áfengis og heildsölu tóbaks sem byggist á bættri lýðheilsu og
samfélagslegri ábyrgð, að takmarka og stýra aðgengi að áfengi og tóbaki og draga þannig úr
skaðlegum áhrifum áfengis- og tóbaksneyslu, og að vernda ungt fólk gegn neyslu áfengis og
tóbaks og takmarka framboð á óæskilegum vörum.”
Félögin skora á yfirvöld að hvika í engu frá samþykktri lýðheilsustefnu til ársins 2030 og
markmiðum gildandi laga um einkasölu ÁTVR á áfengi.
Ofangreindir aðilar vilja, að gefnu tilefni, koma því á framfæri að samfélagslegur kostnaður af
áfengisneyslu er mikill. Felst hann m.a. í kostnaði vegna heilbrigðis- og félagsþjónustu, í löggæslu og
réttargæslukerfi, vegna eigna- og líkamstjóns og í minni framleiðni samfélagsins m.a. vegna dauðsfalla og vinnutaps. Kostnaður og önnur áhrif falla þannig á neytendur, aðstandendur þeirra og samfélagið í heild. Sjá má staðreyndir um áhrif áfengisneyslu á vef Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/alcohol
Þá er vakin athygli á því að í bréfi WHO til heilbrigðisyfirvalda á Íslandi þann 18. júlí 2023 er tilgreint
að evrópska áætlunin um aðgerðir vegna áfengis 2022-2025, sem samþykkt var einróma af öllum 53
aðildarríkjum árið 2022, hvetur aðildarríkin til að forgangsraða aðgerðum til að stjórna framboði
áfengis, þar á meðal að huga að því að taka upp ríkisreknar áfengissölur (including considering the
provision of state-operated alcohol outlets).
Eins og Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin hefur undirstrikað þá hefur áfengisiðnaðurinn mikla
hagsmuni af því að selja áfengi til að hagnast. Áfengisiðnaðurinn beitir sömu aðferðum og
tóbaksiðnaðurinn til að koma í veg fyrir eða tefja fyrir reglusetningu stjórnvalda og grafa undan góðri
opinberri stefnu. Í nýju skjal frá WHO (nóvember 2024) Empowering public health advocates to
navigate alcohol policy challenges – alcohol policy playbook eru teknar saman þær fullyrðingar sem
áfengisiðnaðurinn styðst við í sínum málflutningi og gagnrök lýðheilsufólks og stofnana.
Þar segir í formála (bls. VI); Áfengisiðnaðurinn heldur röngum upplýsingum á lofti sem hafa haft
skaðleg áhrif á þekkingu og vitund almennings. Innan við þriðji hver Evrópubúi veit að áfengisneysla
eykur hættu á krabbameini og aðeins 20% kvenna hafa nauðsynlegar upplýsingar til að geta tekið
upplýst val um áfengisneyslu. Viðskiptahagsmunir atvinnugreina eins og áfengis- og tóbaksiðnaðarins
rekast stöðugt á lýðheilsumarkmið, en við verðum að hefja okkur yfir þær áskoranir. Eins og
undirstrikað er í nýlegri skýrslu WHO/EURO um viðskiptaákvarðanir vegna langvinnra sjúkdóma, þá
beita atvinnugreinar háþróuðum aðferðum til að móta skynjun almennings, hafa áhrif á
fjölmiðlaumfjöllun, og jafnvel stöðva pólitísk ferli. Þetta undirstrikar nauðsyn þess að
stefnumótendur, heilbrigðisyfirvöld og talsmenn lýðheilsu fái þau tæki sem þeir þurfa til að fletta
ofan af og eyða þessum skaðlegu og röngu upplýsingum.
„Misinformation perpetuated by the alcohol industry has contributed to a dangerous gap in
public awareness; fewer than one in three Europeans know that alcohol increases cancer
risk, and just 20% of women have the information necessary to make informed choices
about alcohol consumption. The commercial interests of industries like alcohol and tobacco
persistently clash with public health objectives, but we must rise above these challenges. As
highlighted in the recent WHO/EURO report on the commercial determinants of
noncommunicable diseases, industries employ sophisticated tactics to shape public
perception, influence media narratives, and even capture political processes. This
underscores the urgency of equipping policymakers, health authorities, and advocates with
the tools they need to expose and dismantle these harmful narratives.“
Í sömu skýrslu kemur fram í kafla 1.3.1 (bls.13) að áætlaður samfélagslegur kostnaður áfengisneyslu
ef allt er tekið saman nemi um 2.6% af vergri landsframleiðslu (VLF).
„There is a substantial and growing body of literature estimating the economic costs to
society that are caused by alcohol use. For example, a 2021 PROSPERO-registered systematic
review and analysis identified 29 studies focused on the estimation of alcohol’s social cost
(73). An analysis aggregating these identified studies from 29 primarily high-income
countries showed that, if all harms caused by alcohol were included, the social cost of
alcohol use expressed as a percentage of national gross domestic product (GDP) was 2.6%.“
Verg landsframleiðsla (VLF) á Íslandi var 4.321 milljarður árið 2023. Því má ætla að samfélagslegur
kostnaður af áfengisneyslu hafi verið rúmir 112 milljarðar króna á Íslandi árið 2023 út frá gögnum
WHO. Nákvæm uppreiknuð upphæð er 112.346.000.000. kr.
Samkvæmt úttekt frá desember 2018 er talið að með því að færa áfengissölu frá Systembolaget,
ríkissölunni í Svíþjóð, til einkaaðila myndi áfengisneysla þar aukast verulega. Ef salan væri færð til
einkarekinna sérverslana mætti gera ráð fyrir því að áfengisneysla ykist um 20,00% á hvern
einstakling. Ef salan væri færð inn í matvöruverslanir ykist áfengisneyslan um 31,2% á hvern
einstakling. Fyrirkomulag áfengissölu hefur verið mjög svipað hjá Systembolaget í Svíþjóð og hjá
ÁTVR á Íslandi og því mætti gera ráð fyrir að sambærileg neysluaukning yrði hér ef einkaaðilar tækju
yfir áfengissölu á Íslandi.
Allar rannsóknir sýna að áfengisneysla hefur neikvæð áhrif á lýðheilsu og mikinn samfélagslegan
kostnaði í för með sér. Þær sýna einnig að öll aukning í sölu áfengis, m.a. vegna aukins aðgengis að
áfengi, veldur tilheyrandi aukningu á áfengistengdum skaða og samfélagslegum kostnaði.
Það felst því mikill sparnaður í því að hvika í engu frá samþykktri lýðheilsustefnu til ársins 2030 og
markmiðum gildandi laga um einkasölu ÁTVR á áfengi.
Sá sparnaður hleypur á milljörðum króna á ári.
Aðferðir áfengisiðnaðarins til að hafa áhrif á opnibera lýðheilsustefnu
Athyglisverður fyrirlestur Mark Petticrew.
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/adferdir-afengisidnararins-til-ad-hafa-ahrif-a-lydheilsu/
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/thad-er-enginn-vafi/
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/gledilegt-nytt-ar/
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/fjargrodi-eda-lydheilsa-athyglisverd-grein/
des 27
Áfengislög eru skýr
Löngu tímabært – Lögin eru algerlega skýr, ekki bara þessi ákvæði – Merkilegt að lögreglan láti þetta viðgangast – Smásala áfengis lýtur lögum, það breytir engu hvað þessir aðilar kalla þessa smásölu, hún er kol ólögleg . Áfengislög eru skýr þau má finna hér: https://www.althingi.is/lagas/nuna/1998075.html
Meira þessu tengt má finna hæer:
Kæri Grímur Grímsson – sakamaður gengur laus
Ný gögn afhent stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd Alþingis
Ráðherraábyrgð og stjórnsýslan
Lýðheilsu og velferðar markmið eða ...
Hvað er erlend netsala áfengis? Dómur hæstaréttar Svíþjóðar
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/afengislog-eru-skyr/
nóv 22
Villta vestrið í áfengissölu og notkun nikótínpúða stóreykst
-Svör framboða til alþingiskosninga 2024 um nikótínpúða og ÁTVR.
Forvarnarsamtökum hafa borist svör við tveimur spurningum sem sendar voru í lok október til framboða sem bjóða fram á landsvísu til Alþingis þann 30. nóvember n.k. Spurningarnar tengjast mikilvægum lýðheilsumálum sem hafa verið áberandi í samfélagsumræðu síðustu mánaða og ára.
Spurt var:
- Telur flokkur þinn rétt að stemma stigu við aukinni notkun nikótínpúða meðal barna og ungmenna? Ef já, til hvaða aðgerða viltu að stjórnvöld grípi?
- Vill flokkur þinn að ÁTVR verði lagt niður og áfengið selt í almennum verslunum?
Þrátt fyrir að þrotlausa vinnu forvarnarsamtaka og fleiri við að halda lýðheilsu á lofti er staðan sú að nikótínpúðanotkun ungmenna hefur stóraukist vegna aðgangshörku markaðsafla og takmarkaðra viðbragða stjórnvalda. Nú notar um þriðji hver ungur karlmaður nikótínpúða daglega, en nikótínnotkun getur haft neikvæð áhrif á þroska heilans, einkum á þau svæði sem stýra einbeitingu, skapi, hvatastjórnun o.fl.
Þá má líkja sölu áfengis hérlendis við villta vestrið þar sem nú er farið að selja áfengi í smásölu til neytenda í matvöruverslunum í gegnum netsölu, sem forvarnarsamtökin og fleiri telja ólöglega. ÁTVR kærði slíka netsölu til lögreglu fyrir rúmlega fjórum árum, þann 16. júní 2020. Lögreglan hefur ekki afgreitt kæruna með neinum hætti þrátt fyrir eftirrekstur ríkissaksóknaraembættisins. Er slíkt undrunarefni án hliðstæðu.
Þá sendi breiðfylking félaga heilbrigðisstétta og forvarnarsamtaka áskorun til alþingismanna og ráðherra 26. ágúst sl. um að bregðast við yfirstandandi lýðheilsuógn vegna stóraukinnar netsölu áfengis. Í áskoruninni segir m.a. að „Félögin skora á yfirvöld að hvika í engu frá samþykktri lýðheilsustefnu til ársins 2030 og markmiðum gildandi laga um einkasölu ÁTVR á áfengi.“ Viðbrögð yfirvalda við áskoruninni hafa verið lítil sem engin.
Vegna sorglegrar þróunar í nikótínpúða- og áfengismálum, sem eru bæði mikilvæg lýðheilsu- og samfélagsmál, telja forvarnarsamtök að almenningur eigi rétt á að vita afstöðu flokkanna til þessara mála nú þegar styttast fer í myndun nýrrar ríkisstjórnar.
Forvarnarsamtök telja að svör flokkanna sýni samstöðu þeirra um að verja börn og ungmenni gegn nikótíni, en ósamstöðu um áfengissöluna. Mið- og vinstriflokkar vilja ekki leggja niður ÁTVR og selja áfengi í almennum verslunum vegna lýðheilsu- og samfélagsjónarmiða. Hægri flokkar vilja hins vegar leggja niður ÁTVR og selja áfengi í almennum verslunum til að auka frelsi í verslun.
Samstaðan um vörn gegn nikótíni gleður, en ósamstaðan um áfengissöluna er forvarnarsamtökum mikið áhyggjuefni.
Hér neðar eru töflur með einfaldri já-nei útgáfu af svörum framboða sem bjóða fram á landsvísu. Píratar og Lýðræðisflokkur svöruðu ekki (ekki innan tímamarkanna 11. nóvember, né yfirhöfuð þegar þessi fréttatilkynning er send).
Telur flokkur þinn rétt að stemma stigu við aukinni notkun nikótínpúða meðal barna og ungmenna?
Vill flokkur þinn að ÁTVR verði lagt niður og áfengið selt í almennum verslunum?
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/villta-vestrid-i-afengissolu-og-notkun-nikotinpuda-storeykst/
