Rás 2 / Síðdegisútvarpið – 6. mars. – Árni Guðmundsson um málefni ÁTVR
Síðustu tvo daga höfum við fjallað um flutning vínbúðarinnar á Akureyri úr miðbænum í norðurhluta bæjarins og höfum bæði heyrt í aðstoðarforstjóra ÁTVR sem sagði flutninginn hafa verið nauðsynlega ákvörðun fyrirtækisins því ekki fannst annað hentungra rými í miðbænum. Við heyrðum líka í kaupmanni í miðbænum á Akureyri og bæjarstjóranum sem höfðu af þessu nokkrar áhyggjur og við fengum líka skoðanir hlustenda. Í gær hringdum við í Vilhjálm Árnason þingmann Sjálfstæðiflokksins sem vildi meina að staðsetning nýrra vínbúða ráðist sannarlega ekki af lýðheilsusjónarmiðum.
Árni Guðmundsson félagsuppeldisfræðingur og formaður foreldrasamtaka gegn áfengisauglýsingum var á línunni (tengill í mynd)
…smætta, niðra og gera lítið úr fólki
Í grein sem formaður Foreldrasamtaka gegn áfengisauglýsingum ritaði í Vísi 1. mars segir m.a. “Þeir sem hafa farið fremstir í að breiða skipulega út að þessi netsala sé lögleg haga áróðri sínum með svipuðum hætti og tóbaksiðnaðurinn gerði og gerir, hafna gagnreyndri þekkingu, gefa ekkert fyrir vísindi og fresta þess að stýra umræðunni í kraft fjármagns og áhrifa.” ( https://www.visir.is/…/202526…/jon-og-felagar-eru-farnir ) Miðað við grein forstjóra í áfengisbransanum, sem birtist 3. mars, “Af hverju lýgur Alma” þá mætti bæta við smætta, niðra og gera lítið úr fólki sem stendur í vegi fyrir ítrustu sérhagsmunum viðkomandi. Sorglegt fyrst og fremst og undarlegt ef viðkomandi telji svona rugl vera sér til framdráttar.
Vernd barna og lýðheilsa í fyrsta sæti – Ráðherra heilbrigðismála afar skýr varðandi áfengisstefnu
Heilbrigðisráðherra var í viðtali á Rás 2 í morgun. Þar varaði hún eindregið við breytingum á sölufyrirkomulagi áfengis hérlendis sem væri einn af grunnþáttum þess hve vel hefur tekist í forvörnum, ekki síst hvað varðar börn . Áfengisneysla á Norðurlöndum að Danmörku undanskilinni sýndi í raun mikilvægi þess fyrirkomulags sem viðkomandi þjóðir búa við. Ráðherra vitnaði í þeim efnum m.a. til nýlegrar skýrslu Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar WHO og varaði eindregið við að markaðsöflum væri falin forráð í þessum efnum. Þar helgist markmið fyrst og fremst af viðskiptasjónarmiðum með tilheyrandi auglýsingum og markaðssókn, sem gengur út á að ná sem mestri sölu og eigin ágóða með öllum tiltækum ráðum.
Verum hagsýn í ríkisrekstri – sparnaðarráð frá breiðfylkingu heilbrigðisstétta, forvarnarsamtaka ofl. í samráðsgátt 21. janúar 2025.
Að gefnu tilefni leggja
Félag íslenskra hjúkrunarfræðinga,
Félag lýðheilsufræðinga,
Ljósmæðrafélag Íslands,
Læknafélag Íslands,
Sálfræðingafélag Íslands,
Sjúkraliðafélag Íslands,
Félagsráðgjafafélag Íslands,
Lyfjafræðingafélag Íslands,
Iðjuþjálfafélag Íslands,
Þroskaþjálfafélag Íslands,
Félag áfengis- og vímuefnaráðgjafa,
SÁÁ,
Fræðsla og forvarnir-félag áhugafólks um forvarnir og heilsueflingu,
Foreldrasamtök gegn áfengisauglýsingum,
IOGT á Íslandi og
SAFF-Samstarf félagasamtaka í forvörnum,
sameiginlega fram eftirfarandi sparnaðarráð í samráðsgátt:
Þann 26. ágúst sl. komu ofangreind félög heilbrigðisstétta, forvarnarsamtaka og fleiri á framfæri
áskorun til yfirvalda um að bregðast við yfirstandandi lýðheilsuógn vegna stóraukinnar netsölu
áfengis. Í henni kom m.a. fram:
” Í samþykktri stefnu Alþingis um lýðheilsustefnu til ársins 2030 segir að Íslendingar verði
meðal fremstu þjóða í lýðheilsustarfi sem byggist á bestu vísindaþekkingu og reynslu og að
stjórnvöld skuli hafa lýðheilsu að leiðarljósi við alla áætlanagerð og stefnumótun. Í lögum um
verslun með áfengi og tóbak segir að starfrækja skuli ÁTVR og að markmið laganna sé að
skilgreina umgjörð um smásölu áfengis og heildsölu tóbaks sem byggist á bættri lýðheilsu og
samfélagslegri ábyrgð, að takmarka og stýra aðgengi að áfengi og tóbaki og draga þannig úr
skaðlegum áhrifum áfengis- og tóbaksneyslu, og að vernda ungt fólk gegn neyslu áfengis og
tóbaks og takmarka framboð á óæskilegum vörum.”
Félögin skora á yfirvöld að hvika í engu frá samþykktri lýðheilsustefnu til ársins 2030 og
markmiðum gildandi laga um einkasölu ÁTVR á áfengi.
Ofangreindir aðilar vilja, að gefnu tilefni, koma því á framfæri að samfélagslegur kostnaður af
áfengisneyslu er mikill. Felst hann m.a. í kostnaði vegna heilbrigðis- og félagsþjónustu, í löggæslu og
réttargæslukerfi, vegna eigna- og líkamstjóns og í minni framleiðni samfélagsins m.a. vegna dauðsfalla og vinnutaps. Kostnaður og önnur áhrif falla þannig á neytendur, aðstandendur þeirra og samfélagið í heild. Sjá má staðreyndir um áhrif áfengisneyslu á vef Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/alcohol
Þá er vakin athygli á því að í bréfi WHO til heilbrigðisyfirvalda á Íslandi þann 18. júlí 2023 er tilgreint
að evrópska áætlunin um aðgerðir vegna áfengis 2022-2025, sem samþykkt var einróma af öllum 53
aðildarríkjum árið 2022, hvetur aðildarríkin til að forgangsraða aðgerðum til að stjórna framboði
áfengis, þar á meðal að huga að því að taka upp ríkisreknar áfengissölur (including considering the
provision of state-operated alcohol outlets).
Eins og Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin hefur undirstrikað þá hefur áfengisiðnaðurinn mikla
hagsmuni af því að selja áfengi til að hagnast. Áfengisiðnaðurinn beitir sömu aðferðum og
tóbaksiðnaðurinn til að koma í veg fyrir eða tefja fyrir reglusetningu stjórnvalda og grafa undan góðri
opinberri stefnu. Í nýju skjal frá WHO (nóvember 2024) Empowering public health advocates to
navigate alcohol policy challenges – alcohol policy playbook eru teknar saman þær fullyrðingar sem
áfengisiðnaðurinn styðst við í sínum málflutningi og gagnrök lýðheilsufólks og stofnana.
Þar segir í formála (bls. VI); Áfengisiðnaðurinn heldur röngum upplýsingum á lofti sem hafa haft
skaðleg áhrif á þekkingu og vitund almennings. Innan við þriðji hver Evrópubúi veit að áfengisneysla
eykur hættu á krabbameini og aðeins 20% kvenna hafa nauðsynlegar upplýsingar til að geta tekið
upplýst val um áfengisneyslu. Viðskiptahagsmunir atvinnugreina eins og áfengis- og tóbaksiðnaðarins
rekast stöðugt á lýðheilsumarkmið, en við verðum að hefja okkur yfir þær áskoranir. Eins og
undirstrikað er í nýlegri skýrslu WHO/EURO um viðskiptaákvarðanir vegna langvinnra sjúkdóma, þá
beita atvinnugreinar háþróuðum aðferðum til að móta skynjun almennings, hafa áhrif á
fjölmiðlaumfjöllun, og jafnvel stöðva pólitísk ferli. Þetta undirstrikar nauðsyn þess að
stefnumótendur, heilbrigðisyfirvöld og talsmenn lýðheilsu fái þau tæki sem þeir þurfa til að fletta
ofan af og eyða þessum skaðlegu og röngu upplýsingum.
„Misinformation perpetuated by the alcohol industry has contributed to a dangerous gap in
public awareness; fewer than one in three Europeans know that alcohol increases cancer
risk, and just 20% of women have the information necessary to make informed choices
about alcohol consumption. The commercial interests of industries like alcohol and tobacco
persistently clash with public health objectives, but we must rise above these challenges. As
highlighted in the recent WHO/EURO report on the commercial determinants of
noncommunicable diseases, industries employ sophisticated tactics to shape public
perception, influence media narratives, and even capture political processes. This
underscores the urgency of equipping policymakers, health authorities, and advocates with
the tools they need to expose and dismantle these harmful narratives.“
Í sömu skýrslu kemur fram í kafla 1.3.1 (bls.13) að áætlaður samfélagslegur kostnaður áfengisneyslu
ef allt er tekið saman nemi um 2.6% af vergri landsframleiðslu (VLF).
„There is a substantial and growing body of literature estimating the economic costs to
society that are caused by alcohol use. For example, a 2021 PROSPERO-registered systematic
review and analysis identified 29 studies focused on the estimation of alcohol’s social cost
(73). An analysis aggregating these identified studies from 29 primarily high-income
countries showed that, if all harms caused by alcohol were included, the social cost of
alcohol use expressed as a percentage of national gross domestic product (GDP) was 2.6%.“
Verg landsframleiðsla (VLF) á Íslandi var 4.321 milljarður árið 2023. Því má ætla að samfélagslegur
kostnaður af áfengisneyslu hafi verið rúmir 112 milljarðar króna á Íslandi árið 2023 út frá gögnum
WHO. Nákvæm uppreiknuð upphæð er 112.346.000.000. kr.
Samkvæmt úttekt frá desember 2018 er talið að með því að færa áfengissölu frá Systembolaget,
ríkissölunni í Svíþjóð, til einkaaðila myndi áfengisneysla þar aukast verulega. Ef salan væri færð til
einkarekinna sérverslana mætti gera ráð fyrir því að áfengisneysla ykist um 20,00% á hvern
einstakling. Ef salan væri færð inn í matvöruverslanir ykist áfengisneyslan um 31,2% á hvern
einstakling. Fyrirkomulag áfengissölu hefur verið mjög svipað hjá Systembolaget í Svíþjóð og hjá
ÁTVR á Íslandi og því mætti gera ráð fyrir að sambærileg neysluaukning yrði hér ef einkaaðilar tækju
yfir áfengissölu á Íslandi.
Allar rannsóknir sýna að áfengisneysla hefur neikvæð áhrif á lýðheilsu og mikinn samfélagslegan
kostnaði í för með sér. Þær sýna einnig að öll aukning í sölu áfengis, m.a. vegna aukins aðgengis að
áfengi, veldur tilheyrandi aukningu á áfengistengdum skaða og samfélagslegum kostnaði.
Það felst því mikill sparnaður í því að hvika í engu frá samþykktri lýðheilsustefnu til ársins 2030 og
markmiðum gildandi laga um einkasölu ÁTVR á áfengi.
Sá sparnaður hleypur á milljörðum króna á ári.
Aðferðir áfengisiðnaðarins til að hafa áhrif á opnibera lýðheilsustefnu
Athyglisverður fyrirlestur Mark Petticrew.
des 11
Þegar að þú heyrir eða sérð…
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/thegar-ad-thu-heyrir-eda-serd/
nóv 02
Hvenær ætlar RÚV að hætta að birta áfengisauglýsingar
Ágætu móttakendur og ekki síst stjórn RÚV
Egils Gull okkar bjór, léttöl
Foreldrasamtök gegn áfengisauglýsingum harma allt það tillitsleysi og öll þau augljósu lögbrot, sem framin eru dag hvern, gagnvart lögvörðum réttindum barna og ungmenna til þess að vera laus við áfengisáróður. Því miður hefur RÚV gengið fram fyrir skjöldu þeirra aðila sem slíkt ástunda. RÚV sem að öllu jöfnu ætti að vera flaggskip íslenskrar menningar, sýnir einlægan brotavilja og sniðgengur með öllu þau augljósu (og ekki síst þau siðferðilegu) skilaboð sem felast í 20. gr áfengislaga um bann við áfengisauglýsingum. Í stað þess að taka málstað barna- og ungmenna hefur RÚV skipað sér í sveit þeirra sem láta hin ítrustu viðskipatsjónarmið ráða för algerlega óháð almennu siðferði og velsæmi. RÚV hefur tekið sér stöðu andspænis þeim augljósu velferðarsjónarmiðum um vernd barna og ungmenna sem eru grunnur að 20. greinar áfengislaga. Fyrirsögn þessa pósts er sóttur í áfengisauglýsingu sem leikin hefur verið dag út og dag inn á Rás 2 undanfarið og er talandi dæmi um það á hve lágt plan RÚV er komið í þessum efnum (og er að nægu af taka ef út í það er farið). Það vekur óneitanlega þá spurningu um hvort RÚV skilji ekki, eða geri sér grein fyrir samfélagslegri ábyrgð sinni, ekki síst gangvart börnum og ungmennum?
Stjórn Foreldrasamtaka gegn áfengisauglýsingum skorar á stjórn RÚV að taka í taumanna og stöðva með öllu þessa augljósu brotastarfsemi. Foreldrasamtökin skora einnig á þar til bær yfirvöld að bregðast, með viðeigandi hætti, við brotum af þessum toga. Á því eiga börn og ungmenni þessa lands augljósan rétt á að gert sé og það ber að virða.
Virðingarfyllst
Foreldrasamtök gegn áfengisauglýsingum
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/hvenaer-aetlar-ruv-ad-haetta-ad-birta-afengisauglysingar/
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/thad-er-ekkert-oskyrt/
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/med-bjordollu-i-annarri-hendinni-og-forvarnaraaetlun-i-hinni/
jan 20
Málstaðurinn verður ekki betri þó áfengisframleiðendur ausi fjármagni í áróður um áfengisauglýsingar
20. grein áfengislaga um bann við áfengisauglýsingum er skýr. Með fyrirliggjandi frumvarpi ríkisstjórnarinnar, um breytingar á þessari grein, er komið í veg fyrir útúrsnúninga á mjög skýrum siðferðilegum markmiðum núgildandi laga. Börn og ungmenni eiga bæði lög- og siðferðilegan rétt til þess að vera laus við áfengisáróður.
Auglýsingaherferð Samtaka atvinnulífsins um áfengisauglýsingar, sem kostar fleiri ef ekki tugi milljóna , þar sem ekkert er til sparað, er af sama meiði og útúrsnúningar þessara sömu aðila á núgildandi 20.gr áfengislaga. Rándýr auglýsingaherferð, sem unnin er af færustu auglýsinga- og ímyndarsérfræðingum landins, gerir ekki málstaðinn betri en sýnir í hnotskurn hve langt áfengisframleiðendur og innflytjendur áfengis er tilbúnir að ganga í þágu sinna ítrustu sérhagsmuna.
Auglýsingar eru keypt skilaboð en ekki innlegg í umræðu. Hagmunaaðilar hafa aldrei þorað í umræðu á jafnræðisgrundvelli en kjósa þess í stað að beita sér í krafti fjármagns.
Velferð æskunnar er grundvallaratriði og réttur barna og ungmenna til þess að vera laus við gegndarlausan áfengisáróður er augljós í því samhengi. Áfengisauglýsingar virka og það vel og ekki síst gagnvart börnum og ungmenn sem þeim er oft og iðulega sérstaklega beint að.
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/malstadurinn-verdur-ekki-betri-tho-afengisframleidendur-ausi-fjarmagni-i-arodur-um-afengisauglysingar/
nóv 04
Áfengisauglýsingar í íþróttahúsum !
Fréttatilkynning
Áfengisauglýsingar hanga uppi á íþróttarsvæðum þar sem börn og unglingar eru við leik og störf víðs vegar um landið. Um er að ræða fótboltavallasvæði, golfvelli, íþróttahús og eflaust fleiri íþróttasvæði. Foreldrasamtök gegn áfengisauglýsingum hafa sent öllum stærri sveitarfélögum landsins hvatningarbréf, sjá neðar, þar sem sveitarfélög eru hvött til þess að tryggja að börn sem stundi íþrótta-, æskulýðs- og forvarnastarf á íþróttasvæðum geti það án þess að verða fyrir áreiti af þessum auglýsingum.
Samkvæmt lögum er bannað að auglýsa áfengi sama hvaða nöfnum auglýsendur kalla það, sama gildir um tóbak og gengur vel að framfylgja því banni. Sveitastjórnir eiga ekki að sýna umburðarlyndi gagnvart því að leyfa auglýsingar á íþróttasvæðum frekar en að leyfa léttöls- eða tóbaksauglýsingar í skólum eða æskulýðsheimilum landsins.
Foreldrasamtökin hafa sent lögreglustjóranum í Reykjavík margar kærur þar sem bent er á hvar sé verið að brjóta á lögvernduðum rétti barna og á áfengislögum, en síðustu ár án árangurs. Foreldrasamtökin hvetja því sveitarstjórnir landsins og þá sem sjá um að farið sé að landslögum að skoða þessi mál og sporna gegn þessum auglýsingum.
Til sveitarstjórna vegna áfengisauglýsinga á íþróttasvæðum
Áfengisauglýsingar hanga uppi á íþróttarsvæðum þar sem börn og unglingar eru við leik og störf víðs vegar um landið. Um er að ræða fótboltavallasvæði, golfvelli, íþróttahús svo eitthvað sé nefnt.
Samkvæmt lögum er bannað að auglýsa áfengi á Íslandi rétt eins og það er bannað að auglýsa tóbak. Söluaðilar áfengis hafa farið til hliðar við lögin og auglýsa „léttöl“ í stað bjórs. Hins vegar eru þeir oft að auglýsa vörur sem eru illfáanlegar. Það sjá allir í gegnum þetta og átta sig á því að það er verið að auglýsa bjór og ekkert annað. Þessar auglýsingar eru því meðvitaðar ákvarðanir þeirra sem auglýsa áfengið og þeirra sem bera ábyrgð á íþróttasvæðum landsins.
Sveitarfélög styðja bakvið íþróttafélögin meðal annars af því að íþróttir hafa forvarnagildi og sveitafélög eiga oftast megnið af þeim fasteignum og lóðum þar sem íþróttastarfið fer fram á. Því viljum við hvetja sveitastjórnin til að vernda börnin og koma í veg fyrir að áfengi sé auglýst á íþróttasvæðum hvort sem þau séu rekin á vegum sveitarfélaga eða íþróttafélaga. Sveitastjórnir eiga að skilyrði framlag sitt og tryggja að velferð barna sé höfð að leiðarljósi á íþróttasvæðum.
Auglýsingar hafa áhrif. Ef þær hefðu ekki áhrif þá væri varla verið að auglýsa. Börn og unglingar eiga að hafa lögverndaðan rétt til að vera laus undan áfengisáróðri. Ef menn eru ekki sammála því hvort auglýsingar virki eða hvort landslög eigi að tryggja vernd barnanna, ættu menn ekki samt að láta börnin njóta vafans í þessu samhengi. Það dettur engum í hug að vera með áfengisauglýsingu eða léttölsauglýsingu í skóla, skátaheimilinu eða á þeim stað þar sem æskulýðsstarf fer fram á.
Til eru íþróttafélög sem tekið hafa meðvitaða ákvörðun að auglýsa ekki áfengi á íþróttasvæðum sínum. Foreldrasamtök gegn áfengisauglýsingum vill hrósa þeim fyrir framlag sitt og hvetur sveitastjórnin til að taka undir það.
Með von um jákvæð viðbrögð og aðgerðir
Foreldrasamtök gegn áfengisauglýsingum
Varanlegur hlekkur á þessa grein: https://www.foreldrasamtok.is/afengisauglysingar-i-ithrottahusum/
